Παναγία Ζαπατίνα

Το Μοναστήρι της Παναγίας Ζαπατίνας υψώνεται σε χαμηλό λοφίσκο, στους πρόποδες της κορυφής του ακαρνανικού όρους Κολοβούνι, νοτιοδυτικά και σε απόσταση περίπου τεσσάρων χιλιομέτρων του Αρχοντοχωρίου.

Το πότε ακριβώς χτίστηκε η Μονή δεν είναι γνωστό. Εικάζεται ωστόσο ότι ανεγέρθηκε στα τέλη του 18^ου αιώνα. Η παράδοση θέλει κάποιους βοσκούς να ακολουθούν ένα ισχυρό φώς μέσα στη νύχτα για να διαπιστώσουν πως ήταν η εικόνα της Παναγιάς που έλαμπε. Όταν η ιστορία έγινε γνωστή, κόσμος πλήθος έφτανε στο σημείο για να προσκυνήσει τη χάρη Της. Ανάμεσά τους και ο Ζαπατίνας από την Πελοπόννησο. Όταν αντίκρυσε την είκονα την αναγνώρισε ως δική του, η οποία μυστηριωδώς είχε χαθεί από το σπίτι του. Η επιμονή του έπεισε τους πάντες και κατάφερε να επιστρέψει με την εικόνα σπίτι του, μόνο και μόνο για χαθεί ξανά και να βρεθεί και πάλι στο ίδιο σημείο που την είχαν βρει οι βοσκοί. Μετά από αυτό ο Ζαπατίνας πούλησε όλη του την περιουσία έχτισε το μοναστήρι, έγινε ο ίδιος ο πρώτος ηγούμενος και εμόνασε μέχρι του τέλους του βίου του.  H δε Μονή απ’το όνομά του ονομάστηκε Παναγία Ζαπατίνας. Οι κάτοικοι πιστεύουν πως την εικόνα της Παναγίας την έχει ζωγραφίσει ο ίδιος ο Ευαγγελιστής Λουκάς.

Η μονή σήμερα είναι διαλυμένη από τα χρόνια του Όθωνα με το γνωστό διάταγμα του Μάουερ, τότε Αντιβασιλέα. Γιορτάζει στις 23 Αυγούστου στο όνομα της Απόδοσης Κοίμησης της Θεοτόκου και συγκεντρώνει πλήθος πιστών. Το καθολικό βρίσκεται κτισμένο προς τη βορειοανατολική πλευρά. Ο περιτειχισμένος περίβολος έχει την χαρακτηριστική ασπροκόκκινη πέτρα της περιοχής. Τα μισογκρεμισμένα κελιά απλώνονται σε όλη την ανατολική πλευρά, τη βόρεια και τη νοτιοδυτική. Μεγάλη τοξωτή είσοδος υπήρχε στη δυτική πλευρά, τοιχισμένη σήμερα. Έξω από το νότιο τοίχο του περιβόλου σώζεται η κινστέρνα του μοναστηριού.

Ο Ναός είναι ρυθμού Βασιλικής μονόκλιτος, με εξωτερική πλακοσκέπαστη στέγη και με θολωτή οροφή. Στη νότια πλευρά, εξωτερικά, σώζονται τα θεμέλια στοάς και διακρίνονται τα ίχνη τοξωτής εισόδου. Φέρνει τέμπλο κτιστό, αγιογραφημένο, όπως τοιχογραφημένα είναι τόσο το καθολικό όσο και το άγιο βήμα και μάλιστα από δεξιοτέχνη αγιογράφο. Από τον άλλοτε τοιχογραφημένο ναό, ελάχιστα ξεθωριασμένα πρόσωπα και χρώματα διακρίνονται, όπου επιτρέπει η νεότερη ασβεστόχριση. Στο τυφλό τοξωτό αψίδωμα της νότιας πλευράς (προς τα δυτικά) διακρίνονται καλύτερα τέσσερις ολόσωμοι άγιοι Από ανατολικά: ο άγιος Σάββας, ο άγιος Αντώνιος και ο Κωσταντίνος και η Ελένη. Πρόκειται για απλοϊκή τέχνη του τέλους του 18ου αι.

Η Μονή υπήρξε πλούσια χάρις στις δωρεές χρημάτων των πιστών της περιοχής. Τα κτήματα της Τσαμπανιώτισσας προ πολλών ετών απαλλοτριώθηκαν και δόθηκαν στους ακτήμονες. Αξίζει επίσης να αναφερθεί πόσο σημαντική η προσφορά του μοναστηριού στο αγώνα της επαναστάσεως του 1821. Όχι μόνο είχε προφέρει πολλά χρήματα αλλά και άσυλο στους αγωνιστές που διέρχονταν με τις οικογένειές τους για να φτάσουν στον Κάλαμο. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Τούρκοι έσφαξαν όλους τους μοναχούς εκτός από τον ηγούμενο.